عصر کرد - با وجود تمامی چالش‌ها صنایع پتروشیمی ایران به‌عنوان یکی از پایه‌های اساسی اقتصاد کشور مطرح است،حال با توجه به کمبود خوراک و ضعف تکنولوژی، نیاز به توسعه تکنولوژی‌های جدید و سرمایه‌گذاری هدفمند در صنایع پایین‌دستی بیش از پیش احساس می‌شود.
به گزارش خبرگزاری ایمنا، در سال 1337 هجری شمسی با فعالیت «بنگاه کود شیمیایی مرودشت» نخستین بارقه‌های امید مربوط به صنعت پتروشیمی در ایران شکل گرفت و در سال 1342 با بهره‌برداری از مجتمع پتروشیمی شیراز این صنعت به طور رسمی وارد فعالیت‌های اقتصادی کشور شد.
از سوی دیگر در سال 1338 بخش خصوصی ایجاد یک کارخانه کلرآلکالی را مورد توجه قرار داد. این کارخانه نزدیک آبادان بود و با تجزیه نمک طعام، سود سوز آور و کلر تولید می‌کرد. مشخص نیست که چرا نام شرکت را «شرکت سهامی پتروشیمی ایران» و نام کارخانه را «کارخانه پتروشیمی ایران» گذاشته بودند زیرا کار کارخانه، عملیات شیمیایی محض بود، شاید این شرکت یا کارخانه در آینده می‌خواست محصولات پتروشیمی تولید کند.
در روز 29 دی ماه 1342 شاه مخلوع از این کارخانه بازدید کرد و روزنامه‌ها هم نوشتند «پتروشیمی آبادان به بهره‌برداری رسید» پس از تشکیل و سازماندهی شرکت، بررسی طرح‌هایی که از میان تولید محصولات انبوه پتروشیمی باید انتخاب می‌شد، آغاز شد. تا مدت‌ها کارخانه تولیدی شرکت، محصول کود شیمیایی شیراز بود که به شرکت واگذار شده بود.
تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، توسعه این صنعت با تعداد اندکی از مجتمع‌های پتروشیمی با هدف تأمین نیاز داخلی کشور به کود شیمیایی و برخی مواد پایه شیمیایی جدید نظیر دوده، گوگرد، گاز مایع، سود سوزآور، کربنات و بی کربنات سدیم، پی وی سی و مواد نرم کننده پلاستیک به اجرا درآمد که احداث مجتمع‌های پتروشیمی رازی (شاهپور سابق)، آبادان، پازارگاد، کربن اهواز، خارک، فارابی (ایران نیپون سابق) و طرح‌های توسعه پتروشیمی شیراز و انجام بخش عمده‌ای از احداث پتروشیمی بندر امام (ایران ژاپن سابق) حاصل تلاش‌های این دوره بوده است.
آنچه مسلم است تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی، روند رشد صنعت پتروشیمی در ایران آنچنان چشمگیر نبود. در آن مقطع آهنگ آرام توسعه با سرعت رشد و توسعه پس از انقلاب به هیچ وجه قابل مقایسه نیست. در دوره پس از انقلاب و به فاصله سال‌هایی که کشور درگیر جنگ تحمیلی بود فعالیت خیره کننده‎ای در این صنعت رخ نداد اما پس از آن در دوره سازندگی و با توسعه شبکه گازرسانی و تولید از مخزن پارس جنوبی طی دهه 70 و اوایل دهه 80 صنعت پتروشیمی به صنعتی اثرگذار در اقتصاد ایران بدل شد.

جهش بزرگ در صنعت پتروشیمی کشور بعد از انقلاب محمد صادق مهرجو، کارشناس ارشد نفت و انرژی به خبرنگار ایمنا اظهار کرد: صنعت پتروشیمی از سال 42 با احداث واحد کوک سازی پتروشیمی شیراز آغاز شد، قبل از انقلاب توسعه صنایع پتروشیمی کشور شکوفایی چندانی نداشتند، جز آنکه سنگ بنای پتروشیمی مهم بندر امام گذاشته شد، برای آنکه بتوانیم به سمت صنایع تکمیلی حرکت کنیم و از خوراک NGL (مایعات گازی طبیعی) در واحدهای تولیدی در مناطق نفت خیز جنوب تا پتروشیمی بندر امام و بوعلی بهره‌مند شویم و در مدار تولید داشته باشیم.
وی افزود: به طور تقریبی 15 سال (از سال 42 تا 57) کشور در زمینه توسعه کمی صنایع پتروشیمی پیشرفت چشمگیری نداشت، اما بعد از انقلاب به ویژه بعد از جنگ توسعه صنایع پتروشیمی را داشته‌ایم، از سال 72 تا 84 در دولت سازندگی جهش صنایع پتروشیمی را در تناژ از لحاظ محصولات تولیدی به لحاظ کیفی و تنوع تولیدات تجربه کردیم، البته باید گفت که در 46 سال گذشته، بیشتر توسعه صنایع میانی و بالادستی پتروشیمی را داشته‌ایم و صنایع پایین‌دستی پتروشیمی همچنان به عنوان یک حلقه مفقوده مطرح است و باید به این توجه داشت که اشتغال‌زایی در صنایع پتروشیمی مربوط به صنایع پایین‌دستی و تبدیلی است.
کارشناس ارشد نفت و انرژی گفت: جهش و رشد صنایع پتروشیمی کشور از 1372 تا 1384 نسبت به مدت مشابه قبل بود و ظرفیت توسعه صنایع پتروشیمی‌ها به طور تقریبی سه برابر شد و توانستیم رشد کمی و کیفی قابل توجهی داشته باشیم، همچنین تنوع سبد محصولات پتروشیمیای‌های کشور در آن بازه زمانی افزایش پیدا کرد.
نقش صنایع میان دستی در اشتغالزایی مهرجو ادامه داد: در حال حاضر مشکلی که در صنایع پتروشیمی وجود دارد، کمبود خوراک است و با توجه به توسعه کَمی بسیار در صنایع بالادستی پتروشیمی، خود یک نقطه ضعف برای این صنعت محسوب می‌شود.
وی عنوان کرد: قبل از انقلاب، استفاده از کودهای شیمیایی در پتروشیمی شیراز و ساخت واحدهای آروماتیکی در پتروشیمی بندر امام مطرح بود تا بتوانیم از پلاستیک تولیدی استفاده کنیم و به صادرکننده بزرگ محصولات پتروشیمی تبدیل شویم، اما عربستانی‌ها بعد از انقلاب به دلیل حجم زیاد نقدینگی که به سمت جنگ و سپاه شد، رشد قابل توجهی داشتند، کشور تنها بعد از جنگ توانست به رشد کمی و کیفی خوبی دست پیدا کند و تولید محصولات پتروشیمیایی خود را به بیش از 50 میلیون تن در سال برساند.
کارشناس ارشد نفت و انرژی اظهار کرد: ایران در بازه 13 سال توانست به یکی از صادرکنندگان عمده متانول، اوره و آمونیاک تبدیل شود، این مواد که به عنوان مواد خام اولیه صنایع پتروشیمی برای کشورهای در حال توسعه بسیار مهم هستند.
مهرجو ادامه داد: موضوع توسعه در صنایع بالادستی پتروشیمی‌های کشور به اندازه کافی صورت گرفته و ارزش افزوده بسیار مهمی نیز است، اما در سال‌های گذشته، آنقدر واحد متانول‌سازی داشته‌ایم که بازار متانول دنیا، به خصوص در آسیا و شرق دور، اشباع شده است.
نبود توازن بین صادرات و واردات وی مطرح کشور: ایران و عربستان جز تأمین‌کنندگان اصلی متانول هستند، اما ارزش صادراتی محصولات پتروشیمیایی کشور به شدت افت کرده است، طی شش سال اخیر از نظر تناژ صادراتی رشد قابل توجهی داشته‌ایم، اما ارزش محصولات پتروشیمیایی کشور رشد آن‌چنانی نداشته است، علت این موضوع کاهش ارزش متانول است.
کارشناس ارشد نفت و انرژی ادامه داد: متوسط صادرات ایران به طور تقریبی بین 550 تا 570 دلار به ازای هر تن محصولات پتروشیمیایی است، در حالی که واردات محصولات پتروشیمیایی کشور حدود 2900 دلار به ازای هر تن است، این نشان می‌دهد که ما همچنان به عنوان صادرکننده خام محصولات پتروشیمیایی مطرح هستیم و کشورهایی همچون آلمان، آمریکا، چین و ژاپن با محصولات بالادستی کشور، ارزش افزوده بیشتری ایجاد می‌کنند و به ایران صادر می‌کنند، حال این اختلاف قیمت حدود پنج و نیم برابر است و ما بیشتر از آنکه خودمان سود ببریم، واردکننده عمده محصولات پتروشیمیایی هستیم.

مهرجو درباره علت مشکلات پیش آمده در این صنعت افزود: ضعف تکنولوژی، نبود سرمایه‌گذاری هدفمند و مناسب در صنایع میانی و پایین‌دستی پتروشیمی و اشباع شدن بازار از محصولات بالادستی از دلایل اصلی هستند، ما همچنان اصرار بر توسعه صنایع بالادستی پتروشیمی داریم که این یک رخداد اشتباه است.
وی متذکر شد: سال گذشته، 25 درصد از ظرفیت نصب‌شده صنایع پتروشیمی کشور بدون خوراک بود و برنامه‌ها نشان می‌دهد که قصد داریم به سمت تولید 130 میلیون تن در سال محصولات پتروشیمیایی برویم، اما این ظرفیت‌های نصب‌شده بدون خوراک باقی خواهد ماند، صنایع پتروشیمی کشور به دلیل خوراک ارزان سرپا مانده‌اند و اگر این خوراک به خوراک خارجی با منشأ دلاری تبدیل شود، ممکن است بسیاری از این صنایع در سال‌های آینده ضرر ده شوند.
به گزارش ایمنا، پتروشیمی به‌عنوان پیشران بخش اقتصادی کشور با وجود همه محدودیت‌ها با افزایش تولید و نیز رشد صادرات محصولات پتروشیمی همسو با تحقق سیاست‌های کلان نظام عملکرد قابل دفاعی دارد، همچنین این صنعت در بدترین شرایط هم توانسته درآمدهای ارزی بسیاری نصیب کشور کند.
صنعت پتروشیمی در مسیر توسعه قرار دارد و در صورتی که لوکوموتیو این صنعت به‌خوبی حرکت کند، با توجه برنامه‌ریزی‌های انجام شده و مزایای این صنعت در کشور، می‌تواند قطار توسعه اقتصادی و صنعتی کشور را به خوبی حرکت دهد.
صنایع پایین‌دست پتروشیمی در صورت ایجاد شرایط مناسب، ضمن جلوگیری از خام فروشی، افزایش صادرات غیرنفتی و ارزآوری و محرومیت‌زدایی، پتانسیل تبدیل به یکی از موتورهای ایجاد اشتغال و ارزش افزوده بیشتر و نیز تکمیل زنجیره ارزش در کشور را داراست.
در پایان باید گفت که صنعت پتروشیمی امروز به بالندگی خوبی رسیده که امید است در آینده‌ای نزدیک شاهد رونق هرچه بیشتر این صنعت و جهش‌های بعدی آن باشیم که این مهم، کمک بزرگی به توسعه اقتصادی کشور خواهد کرد.
کد خبر 835386