عصر کرد - بازی‌های بومی محلی کردستان که ریشه در آیین‌ها و آداب و رسوم و فرهنگ مناطق کُردنشین دارد، اگرچه امروزه کمتر رونق دارد اما هنوز بعضی از بازی‌ها پای ثابت مهمانی‌ها و شب‌نشینی‌های این منطقه است.
به گزارش خبرگزاری ایمنا از کردستان، قەمچان، گرزان، چووزان، گویزان، هەلووکان، زوران، توپان قار، گوروا بازی، کەرخول بازی، چاوشارەکی و چالان، نام بخشی از بازی‌های بومی محلی مناطق کردستان است کە اگرچە امروزه در پیچ و خم عصر ارتباطات و تکنولوژی رنگ باختە‌اند، اما بعضی از آن‌ها آوازەای جهانی نیز پیدا کرده‌اند.
رد پای بازی‌های بومی محلی کردستان را نە تنها در مناطق مختلف کُردنشین که در سراسر کشور و حتی در آن سوی مرزها هم می‌توان یافت، بازی‌هایی که اگر چه اسم و رسم آن‌ها تغییر کرده است، اما همچنان ریشە در فرهنگ و سنت کُردها دارد و خواستگاه آنان برآمده از دل کردستان است.
جالب است بدانید که بازی «یک قل دو قلی» کە در سراسر کشور از بزرگ و کوچک با آن کودکی خود را سپری کردەاند، یک بازی بومی محلی منطقە کردستان بە اسم «قمچان» است، یا «کورن هول» آمریکایی یک بازی خاص منطقە کردستان بە نام «چالان» است کە در گذر زمان آن را دست کاری کردە و بە آن لقب آمریکایی دادەاند، یا «دوز» بازی کە یک بازی محبوب در سراسر ایران است نیز برگرفتە از یک بازی بومی محلی کردستان بە نام «چوزان» است که از محبوبیت خاصی در بین پدربزرگ‌ها و مردان قدیمی کردستان برخوردار است.
جدای از نام و آوازه بازی‌های بومی محلی کردستان، اگر به فلسفه پیدایش این بازی‌ها گریزی بزنیم، خواهیم دید که این بازی‌ها صرفاً یک بازی مختص سرگرمی و سپری کردن شب‌های بلند زمستان نبوده است، بلکه بازی‌های بومی محلی کردستان ریشە در آئین‌ها و سنت‌های مردمان این دیار دارد و راوی بخشی از زندگی کُردها در مناطق سرد و کوهستانی کردستان است.
بازی‌های بومی محلی اگرچه در گذر زمان جای خود را به بازی‌های اینترنتی و رایانه‌ای داده و گرد فراموشی به خود گرفته است، اما هنوز هم که هنوز است در برخی از مناطق کردستان، شب‌ها مردم با دور هم جمع شدن این بازی‌ها را برگزار می‌کنند و بسیاری از نهادها هم با انجام جشنواره‌های مختلف بازی‌های بومی محلی در پی احیای بازی‌های محلی و سنتی منطقه کردستان و آشنایی نسل جوان با این بازی‌ها هستند.

چووزان برخی از بازی‌های بومی محلی در استان کردستان هستند کە گذر زمان و آمدن تکنولوژی نتوانستە است گرد فراموشی بر آن‌ها بپاشد، بازی مثل بازی «چوزان» یا همان «دوز» از جمله این بازی‌ها است.
اگر عصر روز جمعه از پارک میدان نبوت سنندج گذری داشتە باشید، صحنه بازی «چوزان» عدەای از پیرمردها از چند نسل گذشته را می‌بینید کە دو بە دو و بی توجه به دود و دم شهر و عصر آهن و تکنولوژی مشغول بازی هستند.
چوزان یک بازی فکری است کە بە صورت دو نفرە انجام می‌شود و اسباب این بازی را چند تکە سنگ یا حتی سر نوشابە و یک جدول مخصوص چوزان کە یا بر روی تکەای کارتن و یا زمین ترسیم می‌شود، تشکیل می‌دهد.
چووزان به شطرنج کُردها نیز معروف است و در دو نوع سە ریز و دوازده ریز انجام می‌شود، این بازی نیز یک بازی همگانی است و از پیر و جوان تا مرد و زن می‌توانند آن را بازی کنند.
چە در نوع سە ریز و چە در نوع دوازده ریز آن، ابتدا جدول مربوط به بازی را روی مقوا یا زمین صاف رسم می‌کنند، سپس هر کدام از طرفین سه ریز یا چیزی دیگری به عنوان مهره در دست خود می‌گیرند.
ابتدا یکی از آن‌ها داوطلبانه نخستین مهره خود را در یک تقاطع قرار می‌دهد، سپس هر کدام سعی می‌کنند مهره‌های خود را در خط مستقیم ردیف یا چوز کنند و مهره‌های طرف مقابل را از جریان بازی ساقط کنند چون با هر چوز از سوی یکی از طرفین بازی یکی از مهره‌های طرف مقابل را به دلخواه از جریان بازی کنار می‌گذارد.
هر کدام که زودتر طرف مقابل را در تنگنا قرار دهد و راه مهره‌هایش را ببندد و یا چوز کند، برنده این بازی محسوب می‌شود.

قمچان بچەهای دهە شصت و هفتاد شاید آخرین نسل از بچەهایی بودند که در کوچه پس کوچه‌های شهر جمع می‌شدند و پای بازی یە قل دو قل که به آن‌ها قمچان می‌گفتند، می‌نشستند.
این بازی اگر چه محدودیت سن و جنس ندارد، اما نزد دخترها از محبوبیت بیشتری برخوردار بوده و بە عنوان یک بازی دخترانه شناخته شده است.
این بازی در هشت مرحله طراحی شدە و برای انجام آن بە پنج سنگ صاف و صیقل دادە شده نیاز است.
در این بازی ابتدا سنگ‌ها را یکی یکی، سپس دوتا دوتا و سە تا سەتا برمی‌داشتند و تا مرحلە آخر تعداد سنگ‌ها افزایش پیدا می‌کرد و قانون بازی این بود وقتی سنگی بە سمت بالا پرتاپ می‌شد تا جمع کردن سنگ‌های پایین نباید بە زمین می‌خورد در غیر این صورت بازیکن فعلی بازنده و بازی بە دست نفر دیگر می‌افتاد.

گوروا بازی گوروا بازی (جوراب بازی) یک بازی قدیمی و اصیل کُردی خاص شب‌های سرد و طولانی زمستان است که از محبوبیت خاصی در بین مردم برخوردار بوده و در تیرماه سال 1398 در فهرست میراث ناملموس کردستان به شماره 2000 به ثبت رسیده است.
هنوز هم با سرد شدن هوا و طولانی شدن شب و کوتاهی روزگار، مردمانی هستند کە بعد از کار و تلاش روزانە با اقوام و خانوادە و همسایه‌ها دور کرسی می‌نشینند و بە صورت جمعی جوراب بازی می‌کنند و می‌توان گفت کە جوراب بازی پای ثابت شب‌نشینی‌ها در مناطق روستایی اقصی نقاط کردستان است.
این بازی جزو آن بازی‌های بومی محلی است کە سن و سال هم نمی‌شناسد و از هر سن و سالی و از هر جنسیتی چە مرد و چە زن می‌توانند در آن شرکت کنند.
یکی از ویژگی‌های بازی‌های بومی محلی استان کردستان این است که کم هزینە و بدون وسایل خاصی اما از هیجان بالایی برخوردار است.
این بازی کاملاً گروهی است و شما تنها بە چند جفت جوراب و یک سکە نیاز دارید تا بساط بازی را پهن کنید، همچنین آنچە کە در این بازی بسیار ضروری است داشتن دقت بدون حواس پرتی است.
در این بازی شرکت‌کنندگان به دو گروه تقسیم می‌شوند و جوراب‌های پشمی دست‌دوز خود را روی زمین یا کرسی به تعداد 10 عدد دو لایه و پهن می‌کنند، پس از شیر یا خط کردن، نماینده گروه اول شروع به بازی می‌کند، به این صورت که سکه‌ای کوچک را در یک دست گرفته و به زیر جوراب‌ها می‌برد و در همین حال دست دیگر را روی جوراب می‌گذارد، این فرد باید همه جوراب را به اصطلاح بگرداند و طوری که کسی متوجه نشود سکه را زیر یکی از آن‌ها پنهان کند، پس از پایان گرداندن، گروه دوم شروع به مشورت می‌کند و باید حدس بزند سکه زیر کدام جوراب است.

گرزان «گرزان» نام یکی از قدیمی‌ترین بازی‌های بومی محلی استان کردستان است کە بە نام خود استان نیز شناختە می‌شود و اگر از افراد مسن و از سن گذشتە اهل کردستان بخواهید کە نام چند بازی بومی محلی را اسم ببرند بدون شک اولین بازی کە خواهند گفت، «گرزان» است.
تعداد افراد شرکت کنندە در این بازی مشخص نیست و هر تعداد که بخواهند می‌توانند در این بازی شرکت کنند و بازی را بە پیش ببرند.
برای انجام این بازی همانگونه که از نام آن برمی‌آید بە «گرز» نیاز داریم، کە این گرز از پارچەهایی کە در زبان کُردی بە آن‌ها «شال» یا «پشتوین» می‌گویند، ساختە می‌شود.
در این بازی افراد شرکت کننده به دو گروه مساوی تقسیم می‌شوند، گروه‌ها با شیر و خط انداختن مشخص می‌کنند که کدام گروە مدافع و کدام گروە مهاجم باشد.
از آنجایی که این بازی در محوطه‌ای دایرەای شکل باید برگزار شود، تیم‌های منتخب با گچ یا زغال یک محوطه دایرە‌ای شکل را ترسیم می‌کنند.
بازیکن یا بازیکنانی که گرز به دست دارند باید از کنار و بیرون دایره به سایرین حمله و آن‌ها را بزنند و آن‌ها نیز با دفاع و گریز از ضربات گرز حریف، حق زدن او را با پا دارند.

هه‌ل ماتان بازی «هه‌ل ماتان» یا تیله بازی در ایام تعطیلات نوروز در روستاهای استان کردستان و برخی از شهرستان‌ها از جمله دهگلان هنوز هم رایج است.
این بازی را در فروردین ماه قبل از شروع کار کشاورزی، از جوان‌ترین تا پیرترین فرد روستا انجام می‌دهند.
در این بازی چهار نفر هر کدام یک سکه در روی زمین نصب می‌کنند و نفر اول «هه‌ل مات» یا تیله را می‌اندازد تا نفر چهارم و هرکسی که سکه را بزند سکه‌ها مال او می‌شود.
بازی‌های یاد شدە، تنها نمونەای کوچک از بازی‌های شناختە شدە در استان کردستان بود، در صورتی که حدود 100 بازی بومی محلی در استان کردستان شناختە شدە است.

کردستان خواستگاه بسیاری از بازی‌های بومی محلی ایران است عرفان زندی، رئیس هیئت بازی‌های بومی محلی شهرستان دهگلان و مستندساز در زمینه بازی‌های بومی محلی استان کردستان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا می‌گوید: تنوع بازی‌های بومی محلی خاص منطقە کردستان بسیار است و حدود 91 بازی بومی محلی در این استان وجود دارد.
وی می‌افزاید: بازی‌های بومی محلی مختص بە دختران در استان کردستان بسیار محدود بوده که یکی از بازی‌های قدیمی دخترانه در استان کردستان «چێشتە کوڵێنە» بودە است.
رئیس هیئت بازی‌های بومی محلی دهگلان بە برخی از بازی‌های قدیمی استان کردستان اشارە می‌کند و ادامه می‌دهد: گرزان، شوان و رمضان، پیران، چالان، چل کوچکان، قمچان، چووزان، گویزان و هەلووکان نام بخشی از بازی‌های قدیمی بومی محلی استان کردستان است.
زندی از بازی‌های بومی محلی بە عنوان یک میراث ارزشمند نام می‌برد و اضافە می‌کند: خواستگاە بسیاری از بازی‌هایی کە امروزە می‌بینیم در سراسر کشور برگزار می‌شوند، استان کردستان است، اما بە دلیل اینکە در گذشتە کسی اقدام بە ثبت این میراث ارزشمند نکردە است، یا بە دست فراموشی سپردە شدەاند یا مناطق دیگر آن را کپی کردە و بە عنوان بازی بومی محلی خاص مناطق خود از آن نام بردەاند، حال آنکە ریشە و خواستگاە این بازی‌ها در استان کردستان است و دلیل این امر هم کم‌کاری خود کُردستانی‌ها در زمینە ثبت میراث ناملموس دارد.
وی تصریح می‌کند: بسیاری از بازی‌های خاص منطقە کردستان بە سایر استان‌ها و حتی بە خارج از کشور نیز نفوذ کردە و اما بە دلیل اینکە کسی نبودە است کە آن‌ها را بە اسم استان کردستان ثبت کند، کسی نمی‌داند کە این بازی‌ها ریشە در مناطق کُردنشین دارد.

رئیس هیئت بازی‌های بومی محلی دهگلان اضاقه می‌کند: برای مثال «کورن هول» کە یک بازی محبوب بە ظاهر آمریکایی است و جشنواره‌های متعددی برای آن صورت می‌گیرد، جالب است کە بدانید خواستگاە اصلی این بازی، استان کردستان بوده و نمونە کپی شدە از بازی «چالان» و «پیران» است.
زندی می‌گوید: هر بازی بومی محلی در استان کردستان یک هدفی را دنبال کردە است، برای مثال بازی «کوسە ووی» یک بازی بسیار قدیمی شهر سنندج است کە خبر از آمدن زمستان و فصل سرد را در مناطق روستایی کردنشین می‌داده و هدف آن آمادەسازی مردم منطقە برای یک زمستان سخت بوده است.
وی ریشه بسیاری از بازی‌های بومی محلی استان کردستان را در فرهنگ و سنت مردم این استان می‌داند و می‌افزاید: در گذشته بازی مشهوری در استان کردستان تحت عنوان «سوار سوارە» یا «پیاگە سوارە» وجود داشته کە ریشە در فرهنگ مناطق کُردنشین داشتە است.

ضرورت احیای بازی‌های بومی محلی کردستان رئیس هیأت بازی‌های بومی محلی دهگلان می‌گوید: در زمان‌های گذشتە کە مثل حال حاضر گوشی‌های هوشمند و فضای مجازی وجود نداشت، سرگرمی عمدە مردم انجام بازی‌های محلی بە شیوە گروهی و جمعی بود که لازم است امروزه نیز احیا شوند.
زندی بیان می‌کند: قرار بر این است کە یک جشنوارە بازی‌های بومی محلی با شرکت چندین استان کشور در استان کردستان برگزار شود که یکی از اهداف برگزاری این جشنواره معرفی بازی‌های بومی محلی بە نسل جوان و گرایش مردم بە این نوع بازی‌ها و دور شدن از فضای مجازی و در مجموع ایجاد نوعی شادی و نشاط در بین مردم است.
وی تصریح می‌کند: هیئت بازی‌های بومی محلی در استان کردستان و تبلیغات آنان در فضاهای مجازی راهی برای احیای بازی‌های بومی محلی است، اما آنچە که بە احیای کامل و آشنایی نسل جوان با این بازی‌های محلی می‌انجامد، برگزاری مسابقات و جشنوارە بازی‌های بومی محلی است.
رئیس هیئت بازی‌های بومی محلی دهگلان عنوان می‌کند: استقبال مردم از این جشنوارەها بسیار خوب است و والدین برای شرکت دادن فرزندان خود در این جشنوارە‌ها اصرار خاصی دارند، همچنین در خلال این جشنوارەها سعی شده است کە رسم و رسومات سنتی مناطق کردستان نیز احیا و در معرض نمایش قرار دادە شود.
کد خبر 851875