بزرگنمايي:

عصر کرد - به گزارش گروه اقتصاد خبرگزاری رسا، در بخش‌های اول و دوم این نوشته، موضوع اهمیت سرمایه‌گذاری در تولید همچنین جایگاه سرمایه‌های ذاتی، اخلاقی و اعتقادی انسان در موضوعات اقتصادی از دیدگاه صحیفه سجادیه مورد توجه قرار گرفت. در این نوشته نیز، نحوه کلی مدیریت بر سرمایه‌ها از دیدگاه صحیفه سجادیه مورد بررسی قرار می‌گیرد.
«سرمایه» و «مال» در نگاه امام سجاد(ع) اصالت نداشته و در برخی از مواقع، مذموم بوده و در دعاهای صحیفه سجادیه از خداوند درخواست می‌شود که مالی که خودپسندی، ستمکاری و طغیان در برابر فرامین الهی را در پی دارد، از او بگیرد.
در فرازی از دعای سی‌ام صحیفه سجادیه که به عنوان دعا برای ادای قرض معرفی می‌شود، آمده است: «وَ ازْوِ عَنِّی مِنَ الْمَالِ مَا یُحْدِثُ لِی مَخِیلَهً أَوْ تَأَدِّیاً إِلَی بَغْیٍ أَوْ مَا أَتَعَقَّبُ مِنْهُ طُغْیَاناً؛ و مالی را که برایم خودپسندی پیش آورد یا به ستمگری برساند یا در پی آن دچار سرکشی شوم، از من دور ساز.»
انسان ثروتمند، ابتدا با خودپسندی، گمان می‌کند که این اموال با توجه به توانایی‌های فردی او کسب شده است. حاصل این تفکر، ستمکاری به خود و دیگران است، زیرا فکر می‌کند اکنون که سرمایه‌دار است پس حق هرگونه اقدام علیه هر کسی و به هر شکلی را دارد. طبیعی است که در این میان، موضوعاتی مانند حلال و حرام یا دیگر باورهای دینی، مانعی برای این اقدامات ظالمانه بوده و در نهایت نیز این شخص ظالم ثروثمند، به مقابله با خداوند و طغیان در برابر فرامین او می‌رسد.
این مراحل سه گانه در هر فرد، جامعه یا حکومتی که در آن اصالت ثروت مورد توجه باشد، مرحله به مرحله اجرا می‌شود، همانگونه که هم‌اکنون بسیاری از کشورهایی که اقتصاد لیبرالیسم را سرلوحه خود قرار داده‌اند، با همین تفکر با کشورهای دیگر تعامل کرده و با دستورات و تحریم‌های ظالمانه تلاش می‌کنند آن را همسو با اهداف مادی خود کنند و در تلاش برای این همکاری، از هیچ گونه جنایت جنگی یا نبرد نظامی اجتناب نمی‌کنند. بدین ترتیب باید گفت که این جمله امام سجاد(ع) از یک سو، نفی و طرد و نهی نظام سرمایه‌داری و از سویی دیگر بیان ویژگی‌های اقتصاد اسلامی است.
با این دیدگاه اقتصاد اسلامی آن است که انسان در آن از خودپسندی دور است چون خود، سرمایه و اموال خود را از خداوند می‌داند که مدتی به امانت و با هدف انجام خدمت به خلق خداوند، در اختیار او قرار گرفته است. با این مبنا، او نه به واسطه دارایی و قدرت خود، به کسی ظلم می‌کند و نه بی‌توجهی به دستورات خداوند را در کسب و کار خود خواهد داشت.
بر همین اساس در فراز دیگری از همین دعای سی‌ام از خداوند می‌خواهیم: «وَ احْجُبْنِی عَنِ السَّرَفِ وَ الِازْدِیادِ، وَ قَوِّمْنِی بِالْبَذْلِ وَ الِاقْتِصَادِ، وَ عَلِّمْنِی حُسْنَ التَّقْدِیرِ، وَ اقْبِضْنِی بِلُطْفِک عَنِ التَّبْذِیرِ؛ مرا از اسراف و زیاده‌خواهی بازدار و به بخشش و میانه‌روی سامان ده و اندازه نگاه ‌داشتن نیکو را به من بیاموز و مرا به لطف خود از ولخرجی حفظ کن.»
برای هر کدام از این موارد اقتصادی در این فراز از دعا در سطح فردی، ملی یا بین‌المللی، می‌توان نمونه‌هایی را مثال زد، اما محور کلی تمامی آن‌ها، دوری از خودپسندی، ستمکاری و طغیان در برابر فرامین الهی است.
یکی دیگر از اصول اقتصاد اسلامی «عفاف و کفاف» است، یعنی انسان نه آن مقدار ثروت داشته باشد که به طغیان و گناه بیفتد؛ همانگونه که در آیات 6 و 7 سوره علق آمده است: «کَلَّا إِنَّ الْإِنْسَانَ لَیَطْغَی *أَنْ رَآهُ اسْتَغْنَی، حقا که انسان سرکشی می‌کند، همین که خود را بی ‌نیاز پندارد» و نه آن مقدار کم و اندک داشته باشد که عفت ذاتی خویش را از دست بدهد و برای کسب ثروت به اقدامات ناشایست و گناه بیفتد.
امام سجاد(ع) نیز در دعای هشتم صحیفه با اشاره به همین موضوع به خداوند می‌فرماید: «وَ نَعُوذُ بِکَ مِنْ تَنَاوُلِ الْإِسْرَافِ، وَ مِنْ فِقْدَانِ الْکَفَافِ، و به تو پناه می‌آوریم، از رسیدن به اسراف و از دست دادن کفاف».
در بخش دیگر این نوشته، موضوعات دیگر اقتصادی در ادعیه صحیفه سجادیه بررسی خواهد شد.
سید علی اصغر حسینی