عصر کرد - اقتصاد 24؛ میناسادات حسینی- استارتاپ‌های ایرانی به‌عنوان محرکان اقتصاد نوآورانه با چالش‌های زیادی از جمله موانع تأمین مالی و جذب سرمایه تا زیرساخت‌های ناکافی و قوانین دست‌وپاگیر، مهاجرت نخبگان و کمبود نیروی متخصص مواجه هستند و این در حالی است که این کسب‌وکار‌های نوپا در تلاش‌اند تا جایگاه خود را در اکوسیستم اقتصادی ایران تثبیت کنند.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور در حال حاضر یکی از بازیگران مهم و اصلی اقتصادی کشور هستند؛ اما این در حالی است که این شرکت‌ها سهم اندکی در اقتصاد کشور دارند. به گفته معاون توسعه معاونت علمی ریاست جمهوری، شرکت‌های دانش‌بنیان 2.8 درصد از تولید ناخالص داخلی سهم دارند. برای بررسی این موضوع به سراغ رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری رفتیم. متن این گفتگو را در ادامه می‌خوانید.
لازمه توسعه اکوسیستم استارتاپی جذب سرمایه است
سعید سرکار، رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری در این مورد به اقتصاد 24 گفت: فضای استارتاپی کشور یا زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان یا فضای شرکت‌های دانش‌بنیان در حال رشد است. معاونت علمی بیش از یک دهه درگیر جا انداختن ادبیات دانش‌بنیانی بود و شرایط و زیرساخت‌های سخت و نرم را در مورد شبکه آزمایشگاهی و رسیدگی به فرایند کاری این شرکت‌ها و قوانین حاکم بر فضای دانش‌بنیان فراهم کرد و تلاش شد تا این زیست‌بوم شکل بگیرد. در همین فضا، صندوق نوآوری و شکوفایی و تمام ارکانی که باید در این زمینه حامی باشند و شرایط مناسب رشد را ایجاد کنند، شکل گرفته است.
وی افزود: هرچند که هنوز نیاز داریم در برخی از عرصه‌ها شرایط را بهتر کنیم و فعالانه به این موضوع بپردازیم. همچنین، اقدامات دیگری هم باید در اکوسیستم دانش‌بنیانی شکل بگیرد و سرمایه بیشتری جذب شود.
دلایل سهم اندک دانش‌بنیان‌ها از صادرات کشور
رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری در پاسخ به سوال اقتصاد 24 مبنی بر اینکه چرا صادرات استارتاپ‌ها و دانش‌بنیان‌ها هنوز به میزان قابل توجهی افزایش نیافته است؟ گفت: باید تلاش کنیم که شرکت‌های استارتاپی و دانش‌بنیان در حوزه‌های مختلف با هم کنسرسیوم تشکیل بدهند و میان آنها همکاری‌های مشترک شکل بگیرد.
سرکار افزود: در حال حاضر بیش از 10 هزار شرکت دانش‌بنیان داریم؛ ولی سبد محصول اکثر این شرکت‌ها سبد کوچکی است و به همین دلیل، این شرکت‌ها ظرفیت و بنیه مالی لازم برای ورود به عرصه صادرات و بین‌المللی شدن را ندارند.
به گفته وی، نیاز است برای ورود به عرصه بین‌الملل، برند‌های بزرگ داشته باشیم و برند بزرگ زمانی شکل می‌گیرد که شرکت‌ها در حوزه تخصصی خود یک سبد متنوعی از محصولات داشته باشند. این در حالی است که در حال حاضر استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان تقریبا هریک 3 تا 4 محصول دارند و به همین دلیل هزینه شرکت در نمایشگاه‌های معتبر بین‌المللی برای آنها زیاد است و آنها امکان شرکت در این نمایشگاه‌ها را ندارند.

خدمات پس از فروش چالش بزرگ شرکت‌های دانش‌بنیان
رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری به دیگر چالش‌های استارتاپ‌ها و دانش‌بنیان‌ها برای صادرات اشاره کرد و گفت: یکی از روش‌های صادرات کالا اعطای نمایندگی است؛ اما هیچ نماینده‌ای در کشور‌های دیگر نمایندگی یک شرکت دانش‌بنیان با تعداد معدودی از محصولات را نمی‌پذیرد. یک نمایندگی با حداقل سبدی شامل 40 تا 50 محصول متنوع کار می‌کند.
سرکار افزود: در عین حال هزینه بازاریابی شرکت‌های کوچک با محصولات محدود بالاست.
وی، چالش بعدی شرکت‌های استارتاپی و دانش‌بنیان را خدمات پس از فروش کالا اعلام کرد و گفت: محصولات و کالا‌های سرمایه‌ای نیاز به خدمات پس از فروش دارند؛ اما هزینه این کار برای شرکت‌های استارتاپی و دانش‌بنیان با تعداد کم محصولات بالا می‌رود و فضایی برای صادرات برای این شرکت‌های کوچک نمی‌دهد.
تشکیل برند‌های صادراتی بین‌المللی برای صادرات دانش‌بنیان
رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری راهکار صادرات کالا‌های دانش‌بنیان را تشریح کرد و گفت: بنابراین اقدامی که باید برای رشد اقتصاد دانش‌بنیان انجام شود، شکل‌گیری برند‌های صادراتی بین‌المللی است تا تعداد زیادی از این شرکت‌های کوچک را زیر یک چتر واحد و برند واحد قرار بدهند.
سرکار، راهکار دوم را این‌گونه تشریح کرد: راهکار دوم این است که شرکت‌های بزرگی باشند که سهامی از تمام شرکت‌های هم‌خانواده را بگیرد و آنها را زیر یک چتر برای صادرات بیاورد، زیرا صادرات محصولات دانش‌بنیان، ادبیات و تخصص خاص خود را می‌طلبد. به طور مثال، شرکت‌های مرسومی که در کار صادرات محصولات کشاورزی، فرش یا محصولات سنتی هستند طبیعتا در عرصه دانش‌بنیان نمی‌توانند موفق باشند.
وی افزود: در کنار همه این مسائل، با وجود تمام فشار‌های تحریم‌ها باید فرایند صادرات نیز تسهیل شود. خوشبختانه اکثر کالا‌های ایرانی یا محصولات دانش‌بنیان کیفیت بالایی دارند و از نظر قیمت در عرصه بین‌المللی رقابتی هستند.
مهاجرت نخبگان متوقف نشده؛ اما کُند شده است
رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری با بیان اینکه به‌دنبال این هستیم که تولید فراسرزمینی محصولات دانش‌بنیان را برای کمک به توسعه صادرات این محصولات کلید بزنیم، گفت: بنابراین اقدامات اساسی خیلی زیادی هنوز مانده است تا قابلیت تخصصی و پتانسیل موجود در ایران اعم از نیرو‌های متخصص، جوان و خلاق و توانمند بروز و ظهور پیدا کنند.
بیشتر بخوانید: تغییرات در لایه سهام‌داری و مدیریتی استارتاپ‌ها؛ اکوسیستم اقتصاد دیجیتال ایران دستخوش تحولات
سرکار در پاسخ به این سوال اقتصاد 24 که «آیا اقدامات کنونی ازسوی معاونت علمی توانسته است از مهاجرت نخبگان و شرکت‌های دانش‌بنیان به خارج از کشور جلوگیری کند؟» گفت: مهاجرت ابعاد مختلفی دارد و متولی یک بُعد این مساله، معاونت علمی است. مهاجرت نخبگان و متخصصان کُند شده، اما متوقف نشده است؛ اما به این مساله نیز فکر کنیم که اگر این شرایط اتفاق نیفتاده بود و 10 هزار شرکت دانش‌بنیان نداشتیم و در هر کدام به طور میانگین 30 نفر اشتغال نداشتند، چه می‌شد؟
وی افزود: اشتغال تخصصی که در شرکت‌های دانش‌بنیان ایجاد می‌شود، کاملا متفاوت از اشتغالی است که در حوزه‌های دیگر اتفاق می‌افتد. زمانی که در مورد نرخ اشتغال صحبت می‌شود راجع به تعداد شغل صحبت می‌کنند، اما کیفیت شغل را مطرح نمی‌کنند. آیا شغل فارغ‌التحصیل دکتری یا کارشناس ارشد معادل ایجاد یک شغل کارگری است؟ آیا سرمایه‌گذاری که باید برای این واحد‌های شغلی انجام شود با هم یکسان است؟ آیا ارزش افزوده‌ای که یک واحد شغل فارغ‌التحصیل دکتری ایجاد می‎کند معادل ارزش افزوده‌ای است که شغل کارگری ایجاد می‌کند؟ ما نیاز داریم عمیق‌تر به این مسائل بپردازیم و برای ایجاد شغل‌هایی که نیرو‌های متخصص نیاز دارند، هدف‌گذاری کنیم.
لزوم سرمایه‌گذاری برای ایجاد اشتغال تخصصی
رئیس مرکز توسعه فناوری‌های راهبردی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری گفت: بحران بیکاری در کشور بیشتر در حوزه فارغ‌التحصیلان دانشگاهی است. براساس حدس و گمان من، حدود 40 درصد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی ما درگیر مشکل بیکاری هستند؛ بنابراین باید روی این موضوع سرمایه‎‌گذاری زیادی انجام شود تا این بحران از بین برود.
سرکار افزود: تمام تلاش معاونت علمی، صندوق نوآوری و شکوفایی و تمام ارکانی که در حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان کار می‌کنند کُند کردن مهاجرت نخبگان است. باید در این زمینه سرمایه‌گذاری کنیم. سرمایه‌گذاری در این زمینه نه تنها موجب ایجاد اشتغال تخصصی برای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی می‌شود، بلکه ارزش افزوده فوق‌العاده‌ای هم می‌تواند ایجاد کند.