بزرگنمايي:

عصر کرد - دکتر فرشاد مومنی، اقتصاددان، ضمن تاکید بر اینکه با عددهای توخالی و فریب کاری تلاش می کنیم از واقعیت فرار کنیم، در حالی که جامعه ای که گستاخی روبرو شدن صادقانه و شجاعانه با واقعیت را نداشته باشد، امکان ندارد بتواند اوضاع و احوال خود را به سامان کند، گفت: در اقتصاد سیاسی گفته می شود حکومت باید اول این را متوجه شود که در شرایطی که بحرانها در هر یک از عرصه های زیرسیستمهای نظام اجتماعی پرشمار و فرارشته ای و چند بعدی و در هم تنیده هستند، راه نجات تنها از مسیر یک برنامه با کیفیت عبور می کند.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
سنسورهای نظام تدبیر امور در ایران، از کار افتاده به گزارش جماران، دکتر فرشاد مومنی، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی که در «همایش ملی حکمرانی توسعه» با عنوان «اقتصاد سیاسی بحران در نظام تدبیر» و در «خانه مدیران سازمان مدیریت صنعتی» سخن می گفت، با بیان اینکه ما وارد ورطه ای شده ایم که هزینه های هر لحظه غفلت از شناخت عالمانه و سازماندهی عالمانه امور و جلب مشارکت همگان برای سرنوشت سازی در کشور، به شدت در حال افزایش است، خاطرنشان کرد: سنسورهای نظام تدبیر امور در ایران، از کار افتاده اند و دچار نوعی از کارکرد افتادگی سیستمی شده است. در این شرایط بسیار اهمیت دارد که همه مسائلمان را به معنای دقیق کلمه، فراجناحی و فراشخصی و ملی ببینیم.
وی ضمن یادآوری اینکه در تدبیر و تمشیت امور به صورت فرمانی و از بالا و بدون جلب مشارکت و به رسمیت شناختنها، هیچ پیشرفتی وجود نخواهد داشت ، بر ضرورت تحلیل مسائل از دریچه اقتصاد سیاسی تاکید کرد و گفت: در اقتصاد سیاسی گفته می شود ما با تقدم امر سیاسی روبرو هستیم، یعنی اینکه بتوانید بدون دست زدن به ساختار معیوب سیاسی که مشارکت زدا و رانتی است، ایجاد بهبود عملکرد اقتصادی، امکان ندارد.
در دو تجربه حکومت یک دست، بی سابقه ترین تجربه های فساد و ناکارآمدی را داشته ایم استاد دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: فقط در ربع قرن گذشته، ما دو تجربه با عنوان حکومت یک دست داشته ایم. حکومت یک دست، یعنی حکومتی با ناعادلانه ترین الگوی توزیع قدرت. از جنبه عملکرد اقتصادی ، ما در این دوره، یافته هایی را مشاهده می کنیم که به محض اینکه حکومت به سمت یک دست شدن رفته، ما بی سابقه ترین تجربه های فساد و ناکارآمدی و حتی بی سابقه ترین سقوط ها در کیفیت محیط زیست را به صورت گسترده تر و تعمیق یافته تر، تجربه کردیم. یعنی وقتی توزیع قدرت در ساختار قدرت بی ضابطه و ناهنجار می شود، حرث و نسل به نابودی تهدید می شود. بنابراین رویکرد اقتصاد سیاسی می تواند از این مسیر برای ما عبرت آموز باشد.
با عددهای توخالی و فریب کاری تلاش می کنیم از واقعیت فرار کنیم به گفته رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد؛ با عددهای توخالی و فریب کاری تلاش می کنیم از واقعیت فرار کنیم، در حالی که جامعه ای که گستاخی روبرو شدن صادقانه و شجاعانه با واقعیت را نداشته باشد، امکان ندارد بتواند اوضاع و احوال خود را به سامان کند.
نظام اداره کشور از کارکرد افتاده و به مرحله خود تخریبی رسیده است ماجرا باید جدی گرفته شود و با رفوکاری و جابجا کردن افراد مشکلش حل نمی شود مومنی ادامه داد: از دیدگاه رویکرد اقتصاد سیاسی که غایت را نگاه می کند، غایت توسعه دو کارکرد راهبردی است؛ «رفع فقر» و «به حداقل رساندن فاصله از پیشگام ها». از این زاویه ، گزارشهای رسمی به شفافیت به ما می گوید نظام اداره کشور از کارکرد افتاده و به مرحله خود تخریبی رسیده است. بنابراین باید ماجرا جدی گرفته شود و با رفوکاری و جابجا کردن افراد مشکل حل نمی شود.
هنوز نتوانسته ایم به تولید سرانه ناخالص سال 1356 خودمان برسیم وی توضیح داد: برای نمونه، گفته می شود یکی از موفقترین تجربه های توسعه در نیم قرن گذشته، چین بوده است، این کشور در چهل ساله 1980 تا 2019، قادر به رفع فقر از 730 میلیون نفر شده است. سه، چهارم از کل آمارهای جهانی درباره کاهش فقر، منحصرا به کارنامه چین مربوط می شود. این کشور در فاصله 1990 تا 2017، اندازه تولید ناخالص داخلی اش را 6 برابر کرده است. وقتی با داده های ایران، مقایسه می کنیم می بینیم در دورانی که بی سابقه ترین سطوح درآمدهای ارزی را داشتیم، اندازه جمعیت فقیرمان از حدود 10 میلیون نفر در 1389 به حدود 25 میلیون و 600 هزار نفر در سال 1400 رسیده است و گواهی های رسمی می گوید گزارش 1400 بسیار آبرومندانه تر از سالهای بعدی آن است. ما با این استاندارد، به قیمتهای ثابت هنوز نتوانسته ایم به تولید سرانه ناخالص سال 1356 خودمان برسیم. چند برابر کردنش پیش کش!
سیستم به سمت خود تخریبی حرکت می کند به گزارش جماران، مومنی گفت: وقتی با این دو شاقول نگاه می کنیم، یقین می کنیم که اوضاع خوب نیست. و خوب نبودن اوضاع، با بیشمار گواه های دیگر هم مشاهده می شود. سیستم به سمت خود تخریبی و خود اضمحلالی حرکت می کند. هم سیستم از کارکرد افتاده و هم سنسورها کار نمی کند و علامت نمی دهد. به همین دلیل است که در حالی که کشور در حال فروپاشی است، عده ای از فرط خوشی و احساس موفقیت نمی دانند چه کنند! بعد به ما انتقاد می کنند که شما چرا این موفقیتها را احساس نمی کنید!؟
اگر این روند استمرار پیدا کند، اوضاع ما بسیار نگران کننده می شود استاد گروه برنامه ریزی و توسعه اقتصادی یادآورشد: یکی از گرفتاریهای این سیستم این است که به طرز افراطی، مدگرایانه و منتزع از واقعیتهایش حرف می زند و عمل می کند. در دهه 1390، تعداد شرکتهای دانش بنیان در ایران، رشدی بالغ بر 12 هزار و 700 درصد را تجربه کرده است. بعد در همان دوره، ما با بی سابقه ترین روندهای سقوط بهره وری کل عوامل تولید و رابطه مبادله که ناظر بر توان رقابت و مقاومت اقتصاد ملی است روبرو بوده ایم. در کنار آن فقرهای بی سابقه را هم تجربه کردیم به طوری که برای اولین بار در تاریخ اقتصادی 70 ساله گذشته ایران، اندازه جمعیت فقیرمان در عرض سه سال دو برابر شده است و از این نظر رکوردی جهانی هم محسوب می شود. اینها به ما می گوید اگر بخواهد این روند استمرار پیدا کند، اوضاع ما بسیار نگران کننده تر از آن چیزی که به تصورتان می آید می شود.
اندازه مداخله های دولت در اقتصاد نسبت به شرایط جنگی در برخی سالها، تا دو برابر افزایش پیدا کرده مومنی با بیان اینکه باید راجع به این ارقام به طور جدی و عمیق فکر کرد، اظهارداشت: در حالی که طی بالغ بر سه دهه گذشته، ما افراطی ترین ابزارها را برای کاهش مداخله دولت در اقتصاد را به کار گرفته ایم، اندازه مداخله های دولت در اقتصاد ایران نسبت به شرایط جنگی در برخی سالها، تا دو برابر افزایش پیدا کرده است. بسیار جالب است که در این سرزمین گرامی اسم آن دولتی که آن گونه جنگ را با کاهش اندازه مداخله دولت در اقتصاد به طور آبرومند اداره کرد با حکمتهای رانتی چپ گرا و سوسیالیستی شده اما آن دولتهایی که این اندازه را تقریبا دو برابر کردند را نئولیبرال می گویند. ببینید چقدر آن آدرسهایی که به ما داده می شود، ماجرا دارد!؟
وی اضافه کرد: در نظریه های بسیار ممتاز توسعه، گفته می شود قله شکنندگی یک سیستم زمانی ظاهر می شود که در بهترین حالت، سیستم فقط بتواند عائله حکومت را تحت حمایت قرار دهد. حالا اینکه آنها که عائله حکومت محسوب می شود اوضاع و احوالشان چگونه است یک بحث است اما اگر با مسامحه، هر کاری که می کنند را حمایت درنظر بگیریم، داده های رسمی می گوید حدود 87 درصد کل منابعی که با عنوان سیاستهای حمایتی و محرومیت زدایی تخصیص پیدا می کند، منحصرا به عائله حکومت تعلق می گیرد.
مومنی با بیان اینکه مساله تعهدات و مسئولیت پذیری حکومت در امور حاکمیتی برای کشوری که 15 استان مرزی دارد، یک شاقول است که نشان می دهد این چسب برای این کشور چگونه کار می کند، گفت: در ربع قرن گذشته، این چسب در ایران، که شاخص تعهدپذیری در امور حاکمیتی، از جمله آموزش، مسکن، بهداشت و سلامت، تغذیه و امور زیرساختی است، بین یک، دوم تا یک، سوم تعهدپذیری حکومت در این زمینه ها با سقوط روبرو بوده است.
اقتدار سیستم برای اعمال سیاست در بازارهای پول، سرمایه، ارز و کالا و کار به پایین درجات تاریخی خود رسیده این اقتصاددان افزود: شواهد بسیار تکان دهنده ای وجود دارد که نشان می دهد میزان اقتدار سیستم برای اعمال سیاست در بازارهای پول، سرمایه، ارز و کالا و کار به پایین درجات تاریخی خود رسیده است. شرح جزئیات آن، چیزهایی را بر ملا می کند که آن ماجرای خود تخریبی را به خوبی نشان می دهد. استمرار این روند ، آدرس بسیار نامناسبی دارد. با رفوکاری و ظاهر سازی ، دیگر نمی شود کارها را جلو برد و با هر یک لحظه تاخیر در این زمینه، هزینه های بسیار گزافی را خواهیم پرداخت.
راه نجات تنها از مسیر یک برنامه با کیفیت عبور می کند مومنی با بیان اینکه در اقتصاد سیاسی گفته می شود حکومت باید اول این را متوجه شود که در شرایطی که بحرانها در هر یک از عرصه های زیرسیستمهای نظام اجتماعی پرشمار و فرارشته ای و چند بعدی و در هم تنیده هستند، راه نجات تنها از مسیر یک برنامه با کیفیت عبور می کند، خاطرنشان کرد: در این شرایط، به دلایل خاص اقتصاد سیاسی، ما با یک ساختار قدرتی روبرو هستیم که به طرزی بی سابقه برنامه گریز شده و به هیچ وجه به برنامه تن نمی دهد. ممکن است بگویند ما برنامه مکتوب داریم و حساب و کتابهایش روشن است ، اما از دریچه اقتصاد سیاسی، تجربه برنامه ششم و هفتم بعد از انقلاب را زیر ذره بین بگذارید تا بدانید سیستم چقدر به ادادرآوردن و ظاهرسازی و کارهای نمایشی. سازمان برنامه در گزارش سند برنامه ششم، آورد که ما در یک دوره پنج ساله، ما 194 هدف کلی و 566 استراتژی را می خواهیم دنبال کنیم! یعنی به هر کدام از این مفاهیم نگاه کنید! این ابعاد ترجیح نمایش و ادا است. از دریچه اقتصاد سیاسی، در هر دو برنامه و البته در برنامه هفتم به طرزی فاجعه بارتر، سیستم تمایلی نشان نداده که یک گزارش روندی به ما بدهد.
راه حل مشکلاتمان با موازین علمی دست یافتنی است این استاد اقتصاد دانشگاه با انتقاد از شیوه تدوین و نگارش برنامه هفتم آن را غیرشفاف و غیرپاسخگو نسبت به هزینه کردها توصیف کرد و گفت: آنچه که آدم را آتش می زند این است که همه اینها در تسخیر علم است. یعنی ما هم با موازین علمی می توانیم بفهمیم که چرا ما به این روز افتاده ایم و هم با آن موازین می توان به وضوح سازوکارهای برون رفتش را هم مشخص کرد. اما ماجرا این است که زور رانت در کانونهای اصلی تصمیم گیری به طرزی باورنکردنی از زور علم بیشتر است. اینجا آن منفذی است که نیروهای اجتماعی توسعه خواه می توانند ایفای نقش کنند.
مومنی راه حلهایی که علم ارائه می دهد را نجات دهنده عنوان کرد و ادامه داد: تصور کنید اگر مجلس و دولتی داشته باشیم که در آن هیچ لایحه و طرحی بررسی نشود جز اینکه یک پشتوانه مطالعاتی داشته باشد که در آن مثلا به 45 سوال مشخص پاسخ داده شده باشد. باید موسسه های پژوهشی مستقل تخصصی داشته باشیم که مثلا مجلس طرح و لایحه ای را نپذیرد، مگر اینکه آن را سه موسسه پژوهشی اعتبار علمی آن را تائید کرده باشند. اکنون ذخیره ها و ظرفیتهای انسانی و مادی کشور برای برون رفت از این شرایط، بسیار بیشتر از گذشته است، اما مورد توجه قرار نمی گیرند.
روندهای انحطاط زا باید متوقف شوند این استاد دانشگاه با بیان اینکه در هر برنامه باکیفیت باید سه گروه تصمیم به صورت مشخص تعیین تکلیف شده باشد؛ روندهایی که باید متوقف شوند، روندهایی که باید ایجاد و روندهایی که باید استمرار یابند، افزود: فرض همه برنامه های سیاست اجتماعی و اقتصادی این است که تمام روندهای انحطاط زا دست نخورده باقی بمانند. این گونه نمی شود. روندهای انحطاط زا باید متوقف شوند. طراحی یک برنامه باکیفیت هم به قاعده ذخیره دانایی و تجارب موجود در کشور هم امکان پذیر است.
مومنی به رسمیت شناختن مردم را مساله حیاتی دیگر برشمرد ادامه داد: مشارکت مردم در سرنوشتشان باطل السحر و مهمترین ابزار کاهش هزینه های هماهنگی است، در شرایطی که ایران سرزمین انبوه هماهنگی است و در اسناد پشتیبانمان یک برگ سند نداریم که بگوید این چوب لای چرخ هم گذاشتن ها در درون ساختار قدرت، چه ابعادی از هزینه ها به کشورمان تبدیل می کند؛ هزینه هماهنگی، هزینه مبادله، توان رقابت، توان مقاومت، ارتقای کیفیت سیاست گذاری ها. اینها همه جزء کارکردهای به رسمیت شناختن حقوق مردم برای رقم زدن سرنوشت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شان است.
یک توصیه به حکومتگران در آغاز روی کار آمدن ترامپ این اقتصاددان با تاکید بر ضرورت توجه به اهدافی که تحریم کنندگان برای اجرای سیاستهای تورم زا و اشتغال زدا در ایران دنبال می کنند، گفت: با توجه به روی کار آمدن ترامپ، بار دیگر به حکومتگران گرامی توصیه می کنم کتاب «هنر تحریم ها » را بخوانند. در این کتاب، ریچارد نفیو، که او را از معماران تحریمها می دانند، عنوان می کند ما هیچ ابزاری برای فروپاشاندن ایران از درون و بدون نیاز به اینکه هیچ رقمی خرج کنیم، موثر تر از سیاستهای تورم زا و اشتغال زدا نتوانستیم پیدا کنیم. در آنجا توضیح می دهد که با چه سازوکارهایی حکومت ایران را تحت عنوان دورزدن تحریمها، در این کانال می اندازیم. به شیوه لقمان حکیم، حداقل طراحی هایی آنهایی که بهشان دشمن بیرونی می گویید، جدی بگیرید. اگر می بینید آنها می خواهد از این کانال به شما ضربه بزنند، به آن تن ندهید، نه اینکه پاس گل به آنها بدهید. جالب است عزیزان پاس گل می دهند و بعد دنبال پدیده نفوذ می گردند.