بزرگنمايي:

عصر کرد - به نظر می‌‌‌رسد ناترازی گاز خیلی سریع‌‌‌تر از زمان مورد انتظار کلید خورده باشد. واقعیتی که نگرانی‌های جدیدی را در این حوزه به همراه دارد. شاید ناترازی گاز در امسال وخیم‌‌‌تر از سال گذشته باشد، اما همه چیز را روزهای رویا‌رویی با سرمای هوا تعیین خواهد کرد، انتظار نداشتیم در اوایل آبان ماه محدودیت در عرضه گاز کلید بخورد که صنایع پتروشیمی از این حیث متضرر شده‌‌‌اند، نگرانی خاصی که باید به سایر شرکت‌ها نیز تعمیم داده شود.
براساس آمار مصرف گاز در میان دهک‌های درآمدی جامعه بسیار نامتوازن است، لازم است که سیاست‌های کنترلی متناسبی برای بهینه‌سازی مصرف به کار گرفت که یکی از کم‌هزینه‌ترین آنها گسترش فرهنگ نظارت جمعی خواهد بود. ناترازی در تولید و مصرف گاز درحال‌حاضر به یکی از اصلی‌ترین مسائل اقتصادی کشور تبدیل شده است. رشد فزاینده مصرف به گونه‌ای است که به هر میزان سرمایه‌گذاری در تولید فائق می‌آید و فاصله ناترازی را سال به سال بیشتر می‌کند. نهادهای متولی تولید و بهینه‌سازی مصرف تاکنون سیاست‌های کاربردی متنوعی مانند تعرفه پلکانی اعمال کرده‌اند ولی با توجه به نرخ فزاینده مصرف به نظر می‌رسد که نیازمند مقررات بیشتری در این زمینه هستیم.
سهم قابل‌توجه پتروشیمی در صادرات غیرنفتی صنعت پتروشیمی ایران، یک صنعت حدودا 23.5 میلیارد دلاری است که علاوه بر تامین نیازهای صنایع متنوع داخلی، سهم قابل‌توجهی در صادرات غیرنفتی داشته و بخش مهمی از درآمدهای ارزی کشور به این صنعت وابسته است. در سال 1402، ظرفیت اسمی کل صنعت پتروشیمی به حدود 96 میلیون تن رسیده، اما میزان تولید همواره کمتر از ظرفیت اسمی بوده است؛ در کشوری که در مجموع منابع نفت گاز، رتبه اول جهان را در اختیار دارد، حدود 20 میلیون تن عدم‌تولید در صنعت پتروشیمی رخ داده که 60‌درصد از این میزان به واسطه کمبود خوراک رخ می‌دهد.
به طور کلی، یکی از چالش‌های اصلی در صنعت پتروشیمی ایران، تامین پایدار خوراک است. در مرحله دوم توسعه صنعت پتروشیمی کشور، با بهره‌برداری از فازهای جدید پارس جنوبی و افزایش تولید گاز طبیعی، تمرکز بر روی توسعه پتروشیمی‌هایی که از گازهای متان و اتان به عنوان خوراک استفاده می‌کنند، از جمله واحدهای متانول، اتیلن و اوره/آمونیاک، در دستور کار شرکت ملی پتروشیمی و وزارت نفت قرار گرفت. به همین دلیل، صنعت پتروشیمی ایران به طور قابل توجهی به گاز طبیعی وابسته است.
به گونه‌ای که گاز طبیعی شامل متان، اتان و... بیش از 70 درصد از خوراک این صنعت را تشکیل می‌دهد؛ متانول با 45 درصد، اتیلن با 25 درصد و آمونیاک با حدود 19 درصد، بیشترین سهم را در سبد محصولات پایه پتروشیمی ایران دارند. با توجه به روند رو به افزایش مصرف گاز طبیعی در مصارف خانگی، تجاری و صنایع غیر عمده، پتروشیمی‌های وابسته به خوراک متان با چالش‌های جدی مواجه خواهند شد.
به عنوان مثال، با آغاز ماه آبان و ورود فصل سرما، مصرف گاز در بخش‌های خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده، طبق آمار شرکت ملی گاز، به بیش از 390 میلیون مترمکعب در روز افزایش یافت که این امر منجر به قطع بخشی از گاز شرکت‌های پتروشیمی شده است. همچنین، میدان گازی پارس جنوبی با مشکل افت فشار مواجه است و در صورت کاهش فشار، تأمین اتان نیز با چالش‌هایی روبه‌رو خواهد شد. در واقع، با توجه به افزایش مصرف گاز در کشور و عدم اجرای پروژه‌های افزایش فشار، صنعت پتروشیمی در سال‌های آینده با مشکلات جدی مواجه خواهد شد. علاوه بر این، تأمین پایدار خوراک در صنعت پتروشیمی تنها به گاز طبیعی محدود نمی‌شود. در میان واحدهای بین مجتمعی نیز برخی از تولیدکنندگان محصولات پایین‌دستی، مانند پلی‌استایرن، به دلیل کمبود تولید استایرن‌منومر، ناچارند با کمتر از ظرفیت اسمی خود فعالیت کنند و قادر به تولید نیستند.
عوامل موثر در کاهش تولید در صنایع پتروشیمی نرسی قربان، کارشناس حوزه انرژی به صمت گفت: اگرچه تا کنون گزارشی از مشکلات جدی در تامین گاز برای بخش خانگی ارائه نشده است، اما بخش صنعت و صنایع پتروشیمی کشور در طول زمستان سرد با چالش‌های متعددی مواجه هستند. میزان کاهش تولید در صنایع پتروشیمی به شدت سرما و تعداد روزهای قطع گاز در این صنایع بستگی دارد، زیرا در شرایط کمبود گاز، تامین گاز برای صنایع فولاد و پتروشیمی تحت تاثیر قرار می‌گیرد و ممکن است قطع شود.
وی در ادامه بیان کرد: با توجه به حجم بالای ذخایر گازی کشور و منابع فعلی که در اختیار داریم، توانایی تولید گاز به اندازه روسیه را داریم. در واقع، تولید ما نسبت به مصرف و جمعیت موجود، بیشتر از بسیاری از کشورها است؛ اما مسئله اصلی به منابع مربوط می‌شود و ما باید این ذخایر را به‌طور موثر بهره‌برداری کنیم.
نیاز به سرمایه‌گذاری داریم قربان در ادامه بیان کرد: برای توسعه منابع گازی بزرگ، نیاز به سرمایه‌گذاری و استفاده از فناوری‌های مناسب وجود دارد. نرخ پایین گاز همواره موجب شده است که مردم به مصرف خود توجه چندانی نداشته باشند. با این حال، این موضوع تبعات دیگری نیز به همراه داشته است که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به فشار شدید بر شبکه انتقال گاز و اختلال در صادرات گاز کشور اشاره کرد. این مسائل تاثیرات منفی بر صنایع کلیدی مانند صنایع پتروشیمی گذاشته است.
قربان گفت: مشکل فشار شدید بر شبکه انتقال گاز کشور یک چالش بسیار جدی به شمار می‌آید. از یک سو، این فشار بر شبکه صادرات گاز تاثیر منفی می‌گذارد و از سوی دیگر، بسیاری از مردم در مناطق مختلف کشور، به ویژه در شمال ایران، با قطعی گاز روبه‌رو هستند.
موضوع عرضه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است، چرا که به دلیل تحریم‌ها و مسائل سیاسی، کشور به منابع کافی برای سرمایه‌گذاری در توسعه صنعت گاز، زیرساخت‌ها و فناوری‌های مرتبط دسترسی ندارد.
در دهه 70 و نیمه اول دهه 80، شرکت‌های بزرگ جهانی تلاش کردند تا در بخش گاز ایران سرمایه‌گذاری کنند، اما به دلیل تحریم‌ها و مسائل سیاسی، این تلاش‌ها به نتیجه نرسید. با خروج این شرکت‌ها، فرصت‌های مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز ایران نیز از بین رفت.
شبکه انتقال گاز نیاز به بازسازی دارد قربان تصریح کرد: عدم توجه کافی به مسئله بازسازی شبکه انتقال گاز در ایران و کمبود سرمایه‌گذاری مناسب برای توسعه میدان گازی پارس‌جنوبی، منجر به از دست رفتن بخشی از زیرساخت‌ها شده است. این موضوع یکی از مسائلی است که کارشناسان بارها نسبت به آن هشدار داده‌اند، اما به نظر می‌رسد که مسئولان کشور تنها زمانی به اهمیت آن پی می‌برند که با بحران مواجه شوند.
قربان در پایان گفت: قطع گاز نه‌تنها برای صنایع پتروشیمی مشکلاتی به وجود می‌آورد، بلکه تاثیر منفی آن بر صنایع پایین‌دستی وابسته به گاز نیز قابل توجه است. اگر مصرف به درستی مدیریت نشود، ممکن است با کاهش گازرسانی به نیروگاه‌ها مواجه شویم. این وضعیت می‌تواند منجر به کاهش تولید برق در نیروگاه‌ها شود و در نتیجه، احتمال تکرار قطعی‌های برقی که در سال‌های اخیر در صنایع سیمان و فولاد اتفاق افتاده، وجود دارد.
قطعی برق منجر به کاهش تولید صنایع می‌شود منصور گیلانی، کارشناس انرژی به صمت گفت: کاهش تامین منابع نفتی و گازی می‌تواند به محدودیت تولید در صنایع پتروشیمی منجر شود. این مسئله ممکن است ناشی از کاهش تولید داخلی یا مشکلات در واردات مواد اولیه باشد. برای عملکرد بهینه صنایع پتروشیمی، تامین انرژی پایدار و مطمئن ضروری است. قطع یا کاهش تامین گاز طبیعی، برق و سوخت‌های لازم می‌تواند تولید در این صنعت را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین نوسانات ناگهانی در قیمت‌های نفت، گاز و سایر مواد اولیه نیز می‌تواند به صنایع پتروشیمی آسیب برساند.
وی در ادامه افزود: میزان خسارت ناشی از عدم تعادل و ناهماهنگی در تامین برق به‌طور قابل‌توجهی قابل‌سنجش است. به‌عنوان نمونه، قطع ناگهانی برق می‌تواند باعث کاهش تولید یک شرکت فولادی شود که تامین‌کننده مواد اولیه برای بسیاری از صنایع پایین‌دستی است. آمارهای منتشرشده از سوی انجمن فولاد و پتروشیمی و سایر صنایع نشان می‌دهد که به دلیل ناترازی در سبد انرژی، بخش قابل‌توجهی از تولید ناخالص داخلی کشور، که تقریبا به ارزش 360 میلیارد دلار می‌رسد، از دست رفته است.
خسارت ناشی از عدم تعادل در تامین برق این کارشناس خاطرنشان کرد: در فصل تابستان، خسارت ناشی از عدم تعادل در تامین برق به بیش از 5 میلیارد دلار می‌رسد. در عین حال، در فصل زمستان با مشکلاتی در تامین گاز مواجه هستیم که این امر به افزایش خسارت‌ها در صنایع منجر می‌شود. به‌عنوان نمونه، اگر تامین منابع گازی برای پتروشیمی‌ها که یکی از اصلی‌ترین منابع درآمد کشور به شمار می‌روند، کافی نباشد، خسارت‌های قابل‌توجهی در این صنعت به وجود خواهد آمد. صنعت پتروشیمی به‌عنوان بزرگ‌ترین تامین‌کننده مواد اولیه برای تولید محصولات شیمیایی شناخته می‌شود.
گیلانی تصریح کرد: کمبود گاز به معنای کاهش سوخت مورد نیاز برای فرآیندهای شیمیایی است که می‌تواند به کاهش تولید محصولات پتروشیمی و در پی آن، کاهش درآمد و سودآوری شرکت‌ها منجر شود. در صورتی که تامین گاز با چالش مواجه شود، شرکت‌های پتروشیمی ممکن است برای تأمین گاز از منابع جایگزین با هزینه‌های بالاتر استفاده کنند.
وی در پایان گفت: تنوع در سبد انرژی می‌تواند به صنعت پتروشیمی کمک کند تا در شرایط ناترازی گاز، از منابع جایگزین بهره‌برداری کند. با افزایش تنوع در منابع تامین انرژی، این صنعت قادر خواهد بود وابستگی خود به یک منبع خاص را به طور قابل‌توجهی کاهش دهد.
سخن پایانی صنعت پتروشیمی در چند دهه گذشته توسعه همه‌جانبه‌ای داشته است؛ توسعه و تحولاتی که با دیدگاه‌ها و مدیریت‌های متفاوت، سبب اشتباه‌هایی شده که عوارضش تاکنون در این صنعت باقی مانده است. صنعت پتروشیمی همیشه با این پرسش‌ها روبه‌رو بوده که آیا احداث این تعداد مجتمع پتروشیمی دور از محدوده‌های عملیاتی و صنعتی و پراکنده در شهرهای مختلف، اقدامی کارشناسی بوده است؟ از مهم‌ترین چالش‌ها و نگرانی‌ها درباره صنعت پتروشیمی، موضوع تامین خوراک و انرژی است، در حالی که بخش قابل‌توجهی از صنعت پتروشیمی باوجود دسترسی به منابع عظیم گازی در پارس‌جنوبی و تامین سوخت گاز و مشتقات آن، فعالیت خود را آغاز کرده‌اند.
گاز طبیعی، اتان، پروپان، بوتان و میعانات گازی از جمله خوراک‌های اصلی برای مجتمع‌های پتروشیمی هستند که متناسب با موقعیت جغرافیایی، دسترسی به منابع سوخت و توجیه‌های اقتصادی هرکدام از این سوخت‌ها انتخاب می‌شوند. سهم گاز طبیعی در میان مجموعه خوراک‌های پتروشیمی‌ها قابل‌توجه است، اما در مقابل گاز مصرفی در بخش صنعتی و خانگی رقم قابل‌توجهی به‌شمار نمی‌آید.