چاپ

عصر کرد - به گزارش خبرنگار ؛ ایران طی سال‌های اخیر، شدیدا از رویکرد سیاست خارجی «اول همسایگان» حمایت کرده و علی‌رغم تحریم‌های غرب و نظارت جهانی، نسبت به توسعه روابط با کشورهای همسایه اهتمام داشته است. از همین‌رو، ایران در چارچوب رویکرد استراتژیک، تقویت روابط با کشور‌های همسایه را در اولویت قرار داده و به طور موثر در برابر تلاش‌ها برای انزوا و تضعیف جایگاه بین‌المللی خود، ایستادگی می‌کند.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
جمهوری اسلامی از طریق تعامل فعال با کشور‌های همسایه تلاش می‌کند تا نفوذ منطقه‌ای خود را تقویت و از منافع خود در برابر فشار‌های خارجی محافظت کند.
در این میان، تعامل ایران با ترکمنستان به طور پیوسته اما محتاطانه، با درنظر گرفتن منافع متقابل و اهداف همسو، پیشرفت کرده که عمدتا ناشی از ضرورت‌های اقتصادی است. این روند بر رویکرد عمل‌گرایانه هر دو کشور در پیگیری برنامه‌های اقتصادی خود تاکید می‌کند. ابتکارات دیپلماتیک و سرمایه‌گذاری‌های مشارکتی در بخش‌های مختلف از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم در سال 2021، نقش محوری در تقویت پیوند‌های تهران و عشق‌آباد ایفا کرده و سفر تاریخی شهید حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه سابق ایران به ترکمنستان در 24 مارس، از اهمیت بالایی برخوردار بود.
طول مرز ایران و ترکمنستان 1،200 کیلومتر است. این کشور‌ها توسط چهار کریدور جاده‌ای و ریلی به هم متصل شده‌اند. در واقع ترکمنستان دروازه ایران به آسیای مرکزی است. چهار گذرگاه مرزی مشترک، افتتاح یک نقطه مرزی دیگر برای تجارت و ساده‌سازی صدور روادید برای کارآفرینان دو کشور، زمینه‌ساز گسترش حجم روابط تجاری دوجانبه شد. در ژوئن 2022، تعداد 9 تفاهم‌نامه شامل همکاری‌های دوجانبه در زمینه سرمایه‌گذاری، حمل‌ونقل، ترانزیت، تجارت، اقتصاد، علم و فناوری به امضا رسید. حجم مبادلات تجاری ایران و ترکمنستان در سال 2022 بالغ بر 435 میلیون دلار بود.
گفت‌وگو‌های سطح بالا بین مقامات ایرانی و ترکمنستانی زمینه را برای افزایش همکاری‌ها فراهم کرده است. در همین راستا سفر بردی محمدوف، رئیس جمهور ترکمنستان به تهران در ژوئن 2022 بسیار مهم بود و با امضای 9 یادداشت تفاهم به اوج خود رسید. این توافقنامه‌ها که بخش‌های کلیدی از جمله سرمایه‌گذاری، حمل‌ونقل و حفاظت از محیط زیست را در بر می‌گرفت، به عنوان شاهدی بر تعهد مشترک هر دو کشور برای تقویت اتحاد خود در حوزه‌های مختلف عمل کرد. ایران و ترکمنستان از طریق این توافقنامه، بر تعهد متقابل خود برای تقویت همکاری‌ها و تقویت مشارکت‌های راهبردی که می‌توانند منافع قابل توجهی برای هر دو کشور و جمعیت مربوطه به همراه داشته باشد، تایید کردند.
علاوه بر این، در ماه می‌ 2023، امضای توافق‌نامه‌های بیشتر با هدف تقویت همکاری در بخش‌های مختلف منعقد شد که شامل کشاورزی، آموزش، مبادلات برق، سرمایه‌گذاری و توسعه کریدور‌های بین‌المللی بود. چنین ابتکاراتی نشان‌دهنده عزم مشترک ایران و ترکمنستان برای ارتقا مشارکت خود به سطوح بی‌سابقه‌ بوده و ظرفیت همکاری دو کشور، به ویژه در سه بخش زیر را افزایش می‌دهد.
همکاری گازی بستری برای تعامل در خزر محور اصلی همگرایی ایران و ترکمنستان، همکاری گسترده آنها در حوزه انرژی با تمرکز ویژه بر تجارت گاز طبیعی است. ترکمنستان که دارای چهارمین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان محسوب می‌شود، ایران را به عنوان هاب صادرات گاز خود در نظر می‌گیرد. این رابطه نه فقط نیاز‌های انرژی ایران را برآورده می‌کند، بلکه به ترکمنستان یک راه قابل اعتماد برای صادرات منابع گازی ارائه می‌دهد. از طریق این همکاری، هر دو کشور متقابلا منتفع می‌شوند و استفاده کارآمد از دارایی‌های انرژی خود را تضمین می‌کنند.
این در حالی بوده که مسعود پزشکیان در نخستین گام سیاست خارجی خود، میزبان رهبر ملی ترکمنستان در تهران بود و در طی این سفر قرارداد واردات 10 میلیارد مترمعکب در سال را منعقد کردند. همچنین ترکمنستان و عراق در مورد واردات گاز از طریق ایران به توافق رسیدند. این قرارداد، توسعه کل بازار گاز خزر در بلندمدت را رقم خواهد زد. عشق‌آباد با امضای این تفاهم‌نامه آمادگی خود برای افزایش این حجم به 30 میلیارد متر مکعب را اعلام کرده است.
همچنین امضای این تفاهم‌نامه نشان می‌دهد که طرف ترکمنستان به وضوح، استراتژیک خود را ایران برگزیده است. علاوه بر این، عشق‌آباد از استفاده خاک آذربایجان به عنوان سرزمین ترانزیتی خودداری می‌کند که این امر فقط از طریق احداث خط لوله در کف دریای خزر و خطرات زیست محیطی زیاد امکان‌پذیر خواهد بود.
بر اساس توافقات ترکمنستان و ایران، گاز عرضه‌شده از طریق ایران در دو مسیر به عراق و ترکیه صادر خواهد شد. همچنین، گاز ترکمنستان با برند خود عرضه و از این طریق گاز طبیعی ترکمنستان به طور کامل وارد بازار جهانی می‌شود. در حال حاضر، پروژه مهم دیگری در دست بحث بوده و آن ایجاد بزرگترین هاب گاز ایران با مشارکت روسیه و ترکمنستان است.
به باور کارشناسان، دیر یا زود موضوع ایجاد کریدور گازی شمال-جنوب حل خواهد شد که این امر توسط روابط و مشارکت راهبردی ایجادشده بین دولت‌ها، تسهیل می‌شود. ترکمنستان و روسیه اخیرا مشکلی در تعمیق همکاری خود نداشته‌اند و بنابراین، توافقات سه‌جانبه جدید در بخش گاز به نفع همه کشور‌های منطقه آسیای مرکزی و دریای خزر خواهد بود. روسیه، ترکمنستان و ایران در این زمینه زبان مشترکی پیدا کرده و می‌توانند خط لوله گاز دوستی را ایجاد کنند که تعادل شکننده در دریای خزر را بر هم نمی‌زند.
علاوه بر این، توافقات سه‌جانبه ایران، ترکمنستان و آذربایجان در سال گذشته، نوید همکاری منطقه‌ای در بخش انرژی را نشان داده است. باوجود مواجهه با چالش‌ها در مذاکرات شرایط تجاری، این توافقنامه‌ها نشان‌دهنده پیشرفت در جهت استفاده از پتانسیل جمعی منابع انرژی منطقه تلقی می‌شوند. با تقویت همکاری میان بازیگران کلیدی، چنین ابتکاراتی راه را برای افزایش امنیت انرژی و رونق اقتصادی در منطقه هموار می‌کند.
علاوه بر مشارکت‌های انرژی، ایران و ترکمنستان به عنوان کشور‌های تاثیرگذار بر ترانزیت منطقه‌ای محسوب می‌شوند و از همین‌رو، مسیر‌های تجاری را تسهیل و آسیای مرکزی را به بازار‌های جهانی متصل می‌کنند. با این حال، تاثیر سیاست‌های غرب با هدف منزوی کردن ایران، مانع از تحقق این مسیر‌های ترانزیتی و مانع از توسعه زیرساخت‌های ضروری برای اتصال منطقه‌ای می‌شود. علی‌رغم این موانع، اهمیت استراتژیک ایران و ترکمنستان در تسهیل تجارت فرامرزی غیرقابل انکار است و نیاز به تلاش‌های مستمر برای غلبه بر چالش‌های ژئوپلیتیکی و ارتقا یکپارچگی منطقه‌ای را نشان می‌دهد.
دروازه ورود به آسیای مرکزی ایران در طول تاریخ، نفوذ و جایگاه مهمی در منطقه آسیای مرکزی شامل ترکمنستان، قرقیزستان، ازبکستان، تاجیکستان و قزاقستان داشته که اکنون می‌تواند این همکاری را به اقتصاد و در چارچوب کریدور‌های ترانزیتی تعمیم دهد. ایران موقعیتی استراتژیک در تقاطع اروپا، غرب و جنوب آسیا دارد و آسیای مرکزی به دلایل متعدد اقتصادی و سیاسی برای این کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و در این میان، ترکنمنستان به عنوان تنها همسایه آسیای مرکزی، دروازه ورود تهران به این منطقه محسوب می‌شود.
آسیای مرکزی دارای منابع طبیعی غنی مانند نفت، گاز، زغال سنگ و انواع ثروت معدنی بوده و ایران به عنوان یک قطب مهم ترانزیتی برای صادرات این منابع به بازار‌های جهانی محسوب می‌شود. روابط نزدیک اقتصادی با کشور‌های آسیای مرکزی، به ایران این امکان را می‌دهد که منابع درآمد خود را متنوع کرده و دسترسی پایدار به مواد خام را تضمین کند. علاوه بر این ایران، آسیای مرکزی را بازاری امیدوارکننده برای کالا‌ها و خدمات خود می‌بیند. توسعه تجارت و سرمایه‌گذاری دوجانبه می‌تواند به رشد اقتصادی ایران و همسایگان کمک کند.
همچنین، ایران به دنبال افزایش نفوذ خود در آسیای مرکزی برای مقابله با فشار قدرت‌های غربی و منطقه‌ای است. تقویت همکاری با کشور‌های آسیای مرکزی به جمهوری اسلامی اجازه می‌دهد تا اتحاد‌ها و مشارکت‌های راهبردی جایگزینی ایجاد کند که به تقویت موقعیت خود در عرصه بین‌المللی کمک می‌کند.
ایران علی‌رغم وجود تحریم‌ها، توانست اقتصاد خود را متنوع کند و بخش‌هایی مانند صنعت، کشاورزی و فناوری پیشرفته را توسعه دهد. کشور‌های آسیای مرکزی می‌توانند از تجربه ایران در ایجاد اقتصاد پایداری که صرفا متکی به صادرات منابع طبیعی نباشد، درس بگیرند. این در حالی بوده که تهران نمونه‌ای از یک سیاست خارجی مستقل محسوب شده که این امر به کشور اجازه می‌دهد با وجود فشار‌های قدرت‌های بزرگ، از منافع خود در عرصه بین‌المللی دفاع کند. کشور‌های آسیای مرکزی می‌توانند این رویکرد را برای تقویت حاکمیت خود و دستیابی به خودمختاری بیشتر در تصمیم‌گیری بیاموزند و منطبق کنند.
امروزه، ایران در چارچوب‌های همکاری مهمی مانند سازمان همکاری شانگهای، بریکس و همچنین ناظر اوراسیا که شامل کشور‌های آسیای مرکزی است، عضویت دارد. در این راستا، این همکاری شامل پروژه‌های اقتصادی مانند «شمال-جنوب»، «یک کمربند، یک جاده» و... می‌شود که کشور‌های منطقه و ایران را می‌تواند به یکدیگر متصل کند. در آینده، این اتحاد‌ها ممکن است به یکی از عوامل کلیدی تبدیل شوند و چه‌بسا نظم جهانی جدید و چندقطبی را تشکیل دهند.
همکاری کریدوری شاید در مورد همکاری ایران و ترکمنستان در بخش کریدور‌های ترانزیتی مانند شاخه شرقی شمال-جنوب، چین-قزاقستان-ترکمنستان-ایران و ترکیه و همچنین توافقنامه عشق‌آباد، مطالب بسیاری در رسانه‌ها منتشر شده باشد اما اخیرا توافقنامه‌ای بین تاجیکستان و ترکمنستان منعقد شد که در صورت مشارکت ایران، کشور‌های محصور در خشکی آسیای مرکزی را به بنادر جنوبی مانند چابهار متصل می‌کند که این دو کشور آسیای مرکزی نیز بار‌ها نسبت به آن ابراز تمایل کرده‌اند.
تاجیکستان همواره به دنبال اتصال به جنوب ایران بوده و سال گذشته، عشق‌آباد به نشانه دوستی، دسترسی دوشنبه به بنادر ترکمنستان دریای خزر و ایجاد مشترک کریدور حمل‌ونقل جدید را پیشنهاد داد. در این راستا، توجه ویژه به چشم‌انداز گسترش حمل‌ونقل ترانزیتی کالا‌های تاجیکستان از طریق ترکمنستان و ایجاد کریدور حمل‌ونقل که موجب دسترسی دو کشور به دریای خزر می‌شود، مورد توجه قرار گرفته است.
کشور‌های آسیای مرکزی که دسترسی مستقیم به اقیانوس‌های جهانی ندارند، باید از ظرفیت‌های زیرساخت بندری در سواحل شرقی دریای خزر برای ورود به بازار‌های جهانی، حداکثر استفاده را ببرند. در نهایت، با توجه به ابراز تمایل ترکمنستان به اتصال بنادر ترکمن‌باشی و چابهار، می‌توان متصور شد که این همکاری می‌تواند به ایران نیز گسترش یابد و آروزی تاجیک‌ها و ازبک‌ها در اتصال به بنادر جنوبی ایران را محقق سازد. البته، گسترش همکاری‌های ایران با ترکمنستان و کلا آسیای مرکزی بدون شک با احداث بخش‌هایی از راه‌آهن چابهار-زاهدان (ارتباط بندر چابهار از طریق خاک افغانستان به ازبکستان) و زاهدان-مشهد (ارتباط بندر چابهار با ترکمنستان) تسهیل خواهد شد.