بزرگنمايي:

عصر کرد - وجود معادن غنی در کشور
ایران با دارا بودن منابع‌طبیعی فراوان، به‌ویژه معادن غنی، نقش کلیدی در تحقق اقتصاد غیرنفتی دارد. معادن نه‌تنها به‌عنوان منبع درآمد پایدار عمل می‌کنند، بلکه می‌توانند در ایجاد فرصت‌های شغلی، توسعه زیرساخت‌ها و افزایش صادرات نقش موثری ایفا کنند. توسعه معادن، با بهره‌برداری بهینه از ذخایر معدنی و استفاده از فناوری‌های نوین، می‌تواند به ارتقای جایگاه ایران در بازار جهانی کمک کند و وابستگی به نفت را کاهش دهد.
در این راستا، تمرکز بر معادنی نظیر زغال‌سنگ کرمان، مس‌سرچشمه و طلای زرشوران، نشان‌دهنده ظرفیت بالقوه ایران برای توسعه اقتصادی مبتنی بر معادن است. استفاده از سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، ارتقای فناوری‌های استخراج و فرآوری و بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل از عوامل کلیدی در تحقق این امر محسوب می‌شوند. با گسترش این فعالیت‌ها، ایران به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی معدنی در سطح منطقه و جهان شناخته خواهد شد.
نیاز به یک نقشه راه بهروز رحمتی، فعال معدنی در ارتباط با موضوع جایگزینی معدن به جای نفت به صمت گفت: واضح است که هر کشور و صنعتی برای دستیابی به اهداف خود در حوزه صنعت و معدن به یک نقشه‌راه نیاز دارد. مجموعه حوزه معدن و همه صنایع مهم کشور باید نقشه‌راهی داشته باشند که در این راستا، مس ایران هم نقشه‌راهی برای خود تدوین کرده است.
رحمتی ادامه داد: کشور به‌لحاظ ذخایر معدنی مس در رتبه پنجم دنیا قرار دارد، سال گذشته رتبه هفتم دنیا را به خود اختصاص داده بود که با پشت‌سر گذاشتن دو کشور امریکا و مکزیک و همچنین تولید 54 میلیون تن مس خالص با محتوی 19.5 میلیارد تن ماده معدنی، به رتبه پنجم دست یافت. وی گفت: براساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، قرار است در 10سال آینده به رتبه سوم و بزرگ‌ترین دارنده ذخایر جهانی مس دست یابیم. در حال‌ حاضر در حوزه تولید معدنی حدود 300 هزار تن مس محتوی معدنی تولید شده که رتبه 14 دنیا را کسب کرده و قرار است ظرف برنامه 10ساله به رتبه پنجم دست یابیم. باتوجه به اهمیت موضوع جایگزینی معدن به‌جای نفت، اعتقاد بر این است که کشور با دارا بودن حدود 50 تا 60 میلیارد تن حجم ذخایر معدنی و یکی از 10 کشور برتر مهم معدنی، ظرفیت جایگزینی نفت با حوزه معدن را دارد. وی افزود: در حوزه مس، شرکت صنایع مس ایران با اکتشافات خود در سال‌های اخیر بالاترین رکورد تاریخ حفاری کشور را انجام داد، به‌طوری‌که تا هفته گذشته بالغ بر 350 هزار متر حفاری اکتشافی انجام شد که در تاریخ کشور بی‌نظیر است. نتیجه این حفاری باعث شد که حجم ذخایر معدنی کشور به 19.5میلیارد تن افزایش یابد و این بدین معنا است که با تولید فعلی برای حدود 100سال آینده، ذخایر معدنی مس وجود دارد و با برنامه‌ریزی‌های انجام‌گرفته و اشاعه آن به سازمان‌های دولتی و مرتبط با حوزه‌های معدنی، تولید مس از 300 هزار تن به یک میلیون تن می‌رسد. همچنین با افزایش تولید و توسعه صنعت مس، می‌توانیم حجم فروش شرکت را به بیش از 10میلیارد دلار افزایش دهیم.
صادرات کنسانتره سنگ‌آهن ایران به چین چین به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده و واردکننده سنگ‌آهن در جهان، بازار مهمی برای صادرات کنسانتره سنگ‌آهن ایران محسوب می‌شود. صادرات سنگ و کنسانتره آهن ایران طی امسال به چین افزایشی بوده و این رشد نشان‌دهنده تقاضای بالای چین و فرصت مناسب برای ارزآوری پایدار از طریق صادرات به این کشور است.
برای حفظ و افزایش سهم ایران در بازار چین، بهبود کیفیت کنسانتره تولیدی و تطبیق با استانداردهای بین‌المللی ضروری است. سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پیشرفته فرآوری و ارتقای زیرساخت‌های حمل‌ونقل می‌تواند به افزایش رضایت مشتریان چینی و تقویت روابط تجاری منجر شود. به‌عنوان‌مثال، توسعه خطوط ریلی و بنادر تخصصی صادرات مواد معدنی می‌تواند هزینه‌های حمل‌ونقل را کاهش داده و رقابت‌پذیری محصولات ایرانی را افزایش دهد.
علاوه بر چین، بازارهای دیگری نیز برای صادرات کنسانتره سنگ‌آهن ایران وجود دارد. با تنوع‌بخشی به مقاصد صادراتی و کاهش وابستگی به یک بازار خاص، می‌توان ریسک‌های مرتبط با نوسانات تقاضا و نرخ را مدیریت کرد. این استراتژی می‌تواند به پایداری درآمدهای ارزی و تقویت اقتصاد غیرنفتی کشور کمک کند.
تامین انرژی فولادی‌ها با معادن زغال‌سنگ معادن زغال‌سنگ یکی از مهم‌ترین منابع تامین انرژی در صنایع فولادی کشور هستند. این منطقه با داشتن ذخایر عظیم، از جمله معادن هجدک، همکار و پابدانا، سالانه میلیون‌ها تن زغال‌سنگ استخراج می‌کند. در سال 1401، تولید زغال‌سنگ کرمان به 2 میلیون تن رسید که حدود 60 درصد نیاز کارخانه‌های فولاد ایران را تامین می‌کند. کارخانه‌های فولاد مانند ذوب‌آهن اصفهان وابستگی زیادی به این منابع دارند.
همچنین، توسعه این معادن تاثیر زیادی بر اشتغالزایی منطقه داشته است. برای مثال، در سال 1400 بیش از 12هزار نفر در معادن زغال‌سنگ کرمان مشغول به کار بودند. با این‌حال، چالش‌هایی مانند قدیمی بودن تجهیزات استخراج و هزینه بالای حمل‌ونقل بهره‌وری را کاهش داده است. برای حل این مشکلات، احداث خطوط ریلی جدید برای انتقال زغال‌سنگ به مراکز صنعتی پیشنهاد شده است که می‌تواند هزینه‌ها را کاهش دهد و فرصت‌های صادراتی جدید ایجاد کند. بهبود فناوری‌های استخراج و افزایش ایمنی معادن نیز ضروری است. استفاده از تجهیزات مدرن می‌تواند بازدهی استخراج را بهبود بخشیده و حوادث کارگری را کاهش دهد. در این راستا، جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی برای ارتقای فناوری‌ها و افزایش ظرفیت تولید، گام مهمی برای ارتقای بهره‌وری در معادن زغال‌سنگ کرمان محسوب می‌شود.
چالش اصلی بهره‌وری بسیاری از معادن ایران، به‌ویژه معادن مس و آهن، همچنان از روش‌های سنتی استخراج استفاده می‌کنند که کارآیی پایین و هزینه‌های بالایی دارند. در سال 1402، سهم فناوری‌های نوین در معادن کشور تنها 30درصد برآورد شد، در حالی که این رقم در کشورهای پیشرفته‌ای مانند استرالیا به بیش از 80 درصد می‌رسد. به‌همین‌دلیل، رقابت‌پذیری محصولات معدنی ایران در بازارهای جهانی کاهش یافته است.
بکارگیری فناوری‌های پیشرفته مانند حفاری خودکار، پهپادها برای نقشه‌برداری و سیستم‌های مدیریت هوشمند معدن می‌تواند هزینه‌ها را کاهش داده و بهره‌وری را افزایش دهد. برای نمونه، استفاده از کامیون‌های خودران در معادن استرالیا، هزینه‌های عملیاتی را تا 15درصد کاهش داده است. ایران نیز می‌تواند با سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها، از تجربیات موفق بین‌المللی بهره‌مند شود. همچنین، همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی برای توسعه فناوری‌های بومی در بخش معدن ضروری است. تاسیس مراکز فناوری و آزمایشگاه‌های تخصصی در مناطق معدنی، علاوه بر افزایش دانش فنی، به ایجاد اشتغال برای فارغ‌التحصیلان مرتبط نیز کمک خواهد کرد. چنین اقداماتی می‌تواند گامی موثر در راستای مدرن‌سازی صنعت معدن در ایران باشد.
سرمایه‌گذاری خارجی برای معادن لیتیوم کشف ذخایر عظیم لیتیوم در ایران، فرصتی کم‌نظیر برای تبدیل کشور به یکی از بازیگران اصلی بازار مواد معدنی راهبردی فراهم کرده است. در سال 1402، شناسایی ذخایر 8.5 میلیون تنی لیتیوم در استان همدان توجه بسیاری از سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را جلب کرد. بااین‌حال، بهره‌برداری از این ذخایر به تجهیزات و فناوری‌های پیشرفته‌ای نیاز دارد که عمدتا در اختیار شرکت‌های بین‌المللی قرار دارد.
جذب سرمایه‌گذاری خارجی در معادن لیتیوم می‌تواند علاوه بر تامین فناوری‌های نوین، زمینه‌ساز انتقال دانش فنی شود. همکاری با کشورهای پیشرو مانند چین و استرالیا که تجربه گسترده‌ای در استخراج و فرآوری لیتیوم دارند، می‌تواند ارزش‌افزوده بالایی ایجاد کند. به‌عنوان‌مثال، استرالیا با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته توانسته است به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان لیتیوم در جهان تبدیل شود.
همچنین، احداث صنایع پایین‌دستی مانند کارخانه‌های تولید باتری در نزدیکی این معادن می‌تواند زنجیره ارزش را تکمیل کند. این اقدام نه‌تنها به اشتغالزایی کمک می‌کند، بلکه ایران را در زمره تامین‌کنندگان جهانی باتری‌های لیتیوم ـ یون قرار خواهد داد که نقش مهمی در آینده حمل‌ونقل برقی ایفا می‌کنند.
تاثیر توسعه معادن مس بر صادرات غیرنفتی معدن مس سرچشمه به‌عنوان بزرگ‌ترین معدن مس ایران، نقشی حیاتی در تامین مواد اولیه برای صنایع پایین‌دستی دارد. این معدن با تولید سالانه حدود 200هزار تن مس کاتدی، نیازهای صنایع مختلفی مانند تولید سیم و کابل، لوله‌های مسی و قطعات الکترونیک را برآورده می‌کند. توسعه این معدن می‌تواند به افزایش تولید و اشتغال در صنایع وابسته منجر شود. سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پیشرفته استخراج و فرآوری در معدن سرچشمه، بهره‌وری تولید را افزایش داده است. به‌عنوان‌مثال، استفاده از روش‌های نوین لیچینگ، امکان استخراج مس از سنگ‌های با عیار پایین را فراهم کرده است. این نوآوری‌ها می‌توانند به کاهش هزینه‌های تولید و افزایش رقابت‌پذیری محصولات مسی ایران در بازارهای جهانی کمک کنند. صادرات محصولات مسی از جمله کاتد مس، سهم قابل‌توجهی در ارزآوری کشور دارد. در سال‌های اخیر، با توسعه معدن سرچشمه و افزایش تولید، صادرات مس ایران رشد چشمگیری داشته است. این امر نه‌تنها به تقویت اقتصاد ملی کمک می‌کند، بلکه زمینه‌ساز توسعه صنایع پایین‌دستی و ایجاد اشتغال پایدار در کشور است. معدن مس سرچشمه در استان کرمان، بزرگ‌ترین معدن روباز ایران و یکی از بزرگ‌ترین معادن مس جهان است. این معدن در سال 1401 بیش از 280 هزار تن مس تولید کرد که بخش قابل‌توجهی از آن به کشورهای مختلف صادر شد. صادرات محصولات معدنی سرچشمه، سهمی مهم در ارزآوری برای کشور ایفا می‌کند و جایگاه ایران را در بازار جهانی مس تقویت کرده است. توسعه صنایع پایین‌دستی مرتبط با مس مانند تولید سیم و کابل، ورق مسی و تجهیزات الکترونیک می‌تواند ارزش‌افزوده بیشتری ایجاد کند. برای مثال، در سال 1402 حدود 40 درصد از محصولات فرآوری‌شده مس سرچشمه به کشورهای آسیایی صادر شد. با این‌حال، توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل و افزایش ظرفیت تولید همچنان از چالش‌های مهم این صنعت است.
همچنین سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین فرآوری و کاهش آلودگی زیست‌محیطی می‌تواند تولید پایدار و رقابت‌پذیری محصولات سرچشمه را تضمین کند. جذب سرمایه‌گذاران خارجی برای تامین فناوری و دانش فنی موردنیاز، یکی از راهکارهای موثر برای تقویت جایگاه معدن مس سرچشمه در بازارهای جهانی است.
سخن پایانی یکی از فرصت‌های مهم، توسعه همکاری‌های بین‌المللی برای جذب سرمایه و فناوری‌های نوین است.
کشورهای همسایه مانند ترکیه و عراق بازارهای مناسبی برای صادرات محصولات معدنی ایران هستند. در سال 1402، صادرات محصولات معدنی ایران به این کشورها بیش از 20 درصد افزایش یافت. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل‌ونقل و توسعه صنایع پایین‌دستی نیز می‌تواند نقش کلیدی در افزایش صادرات داشته باشد.